Historia Somalii

W latach 60. XX wieku Somalia była młodą, demokratyczną republiką, symbolem nadziei w postkolonialnej Afryce. Posiadała bogactwa naturalne i strategiczne położenie. Jednak zaledwie trzy dekady później, w latach 90., kraj ten stał się globalnym synonimem upadku państwa, pogrążając się w konfliktach, piractwie, głodzie i brutalnych walkach klanowych. Jak doszło do tej tragedii? Aby to zrozumieć, musimy cofnąć się w głąb historii tego starożytnego lądu.

Starożytne Korzenie i Nadejście Islamu

Tereny dzisiejszej Somalii od zawsze miały kluczowe znaczenie strategiczne. Już w I wieku n.e. znajdowały się tam tętniące życiem porty, które handlowały z Egiptem, Indiami i resztą Afryki. Te morskie szlaki przez wieki kontrolowali Arabowie, którzy stopniowo mieszali się z miejscową ludnością.

Wraz z ekspansją islamu w VII wieku, nowa religia szybko dotarła do somalijskich miast portowych. Przyniosła ze sobą nie tylko wiarę, ale także podstawy administracji, prawa i koncepcję władzy centralnej. Na wybrzeżu zaczęły powstawać rozwinięte państwa – sułtanaty, takie jak Ifat na północy czy Ajuran na południu.

Jednak sułtanaty te, skupione wokół bogatych portów, nie zdołały zjednoczyć całego regionu. W głębi lądu Somalijczycy, choć również przyjęli islam, nadal żyli według własnych, prastarych praw, podzieleni na liczne klany.

Epoka Sułtanatów i Wielka Wojna z Etiopią

Ekspansja muzułmańskich sułtanatów w głąb Rogu Afryki nieuchronnie prowadziła do konfliktu z chrześcijańskim cesarstwem Etiopii. W XIV wieku Etiopia skonsolidowała władzę i podbiła większość okolicznych państw. Jedynie sułtanat Ifat odmówił płacenia trybutu, co wywołało serię wyniszczających wojen. W 1407 roku Etiopczycy niemal doszczętnie zniszczyli Ifat.

Synowie pokonanego władcy Ifatu uciekli do Jemenu, skąd powrócili ze wsparciem i założyli nowe, silniejsze państwo – sułtanat Adal. Jego władcy włączyli Somalijczyków w budowę państwa, które szybko stało się potęgą zdolną rzucić wyzwanie Etiopii.

Przełom nastąpił w 1520 roku, gdy do władzy w Adalu doszedł charyzmatyczny dowódca Ahmad al-Ghazi (znany też jako Ahmad Gragn lub "Leworęczny"). Ogłosił on dżihad (świętą wojnę) przeciwko Etiopii i zjednoczył pod tym sztandarem niemal wszystkie wrogie jej ludy.

Dzięki przewadze technologicznej – posiadaniu broni palnej (muszkietów) uzyskanej od Imperium Osmańskiego – Al-Ghazi w latach 1529-1541 dokonał błyskawicznego podboju, niemal doszczętnie niszcząc chrześcijańskie cesarstwo.

Globalny Konflikt: Portugalia vs Imperium Osmańskie

Krytyczna sytuacja Etiopii zbiegła się w czasie z globalną walką o kontrolę nad morskimi szlakami handlowymi do Indii. Portugalczycy, dzięki opłynięciu Afryki przez Vasco da Gamę (1498) i miażdżącemu zwycięstwu nad flotą mamelucką pod Diu (1509), próbowali zmonopolizować handel przyprawami.

Stanęło im na drodze potężne Imperium Osmańskie, które przejęło rolę obrońcy świata islamu (wchłaniając osłabionych Mameluków). Róg Afryki stał się areną wojny zastępczej:

Chrześcijańska Etiopia sprzymierzyła się z Portugalią.

Muzułmański sułtanat Adal stał się sojusznikiem Imperium Osmańskiego.

W 1541 roku do Etiopii przybył oddział portugalskich muszkieterów pod dowództwem Cristovao da Gamy (syna Vasco). Choć początkowo odnosili sukcesy, przeważające siły Al-Ghaziego, wzmocnione przez osmańskie posiłki (900 muszkieterów i działa), pokonały ich w bitwie pod Woflą. Ranny da Gama został schwytany i osobiście stracony przez Al-Ghaziego.

Wydawało się, że los Etiopii jest przesądzony. Jednak połączone siły etiopsko-portugalskie zdołały się przegrupować. W 1543 roku w bitwie pod Wayna Daga pokonały armię Adalu, a sam Ahmad al-Ghazi zginął na polu bitwy. Jego śmierć oznaczała koniec inwazji i powolny rozpad sułtanatu Adal.

Podział i "Wyścig o Afrykę"

Po upadku Adalu Somalia ponownie pogrążyła się w dezintegracji. Powstały nowe, mniejsze sułtanaty, kontrolowane przez skłócone klany. Utrwalił się swoisty dualizm: wewnętrzna niezależność klanów oraz zewnętrzny patronat (północ pod wpływami osmańskimi, południe – Omanu i Zanzibaru), który umożliwiał kontakty handlowe.

Sytuacja ta trwała do końca XIX wieku. Osłabione Imperium Osmańskie ("chory człowiek Europy") traciło wpływy, a europejskie mocarstwa rozpoczęły "wyścig o Afrykę". Somalijskie ziemie zostały brutalnie podzielone:

Francuzi zajęli Dżibuti.

Włosi przejęli kontrolę nad wschodnim wybrzeżem (późniejsza Somalia Włoska).

Brytyjczycy zajęli północ (Somaliland Brytyjski).

Etiopia (która sama obroniła się przed włoską kolonizacją w słynnej bitwie pod Aduą w 1896 r.) przejęła kontrolę nad Ogadenem.

Kolonialne granice całkowicie zignorowały podziały klanowe. Co gorsza, nowi patroni byli chrześcijanami, a ich misje edukacyjne odbierano jako zagrożenie dla islamu i lokalnej tożsamości.

Ruch Derwiszów: Pierwsze Państwo Narodowe

W odpowiedzi na obce panowanie narodził się pierwszy somalijski ruch narodowy – Ruch Derwiszów. Na jego czele stanął charyzmatyczny poeta i przywódca religijny Muhammad Abdullah Hassan, pogardliwie nazywany przez Brytyjczyków "Szalonym Mułłą".

Hassan głosił surową interpretację islamu i wzywał do zjednoczenia Somalijczyków ponad podziałami klanowymi, by wspólnie oprzeć się chrześcijańskim najeźdźcom. Jego główną bronią była poezja, która w kulturze somalijskiej ma ogromną moc.

W 1899 roku ogłosił dżihad. Przez lata Brytyjczycy nie byli w stanie go pokonać, gdyż jego wojska stosowały taktykę partyzancką. W 1905 roku Włosi, chcąc stworzyć bufor między swoimi protektoratami, podpisali z Hassanem traktat, oddając mu pod władanie prowincję Nugal.

To tam Hassan rozpoczął budowę pierwszego w historii Somalii scentralizowanego, ponadklanowego państwa – z administracją, edukacją i surowym prawem. Mimo że pokój nie trwał długo, państwo Derwiszów stało się mitem założycielskim dla przyszłych somalijskich aspiracji narodowych.

Hassan popełnił jednak strategiczny błąd. Porzucił nomadyczny tryb życia i oparł obronę swojego państwa na systemie kamiennych fortów. Nie przewidział rozwoju nowej technologii. W 1920 roku Brytyjczycy użyli przeciw niemu lotnictwa. Bombardowania fortów wywołały szok i panikę wśród Derwiszów, którzy nie znali samolotów (nazywając je "latającymi potworami" lub "rydwanami Allaha"). Połączony atak lotnictwa i piechoty zniszczył państwo Hassana, a on sam zmarł na wygnaniu w Ogadenie pod koniec 1920 roku.

II Wojna Światowa i Droga do Niepodległości

W 1922 roku we Włoszech do władzy doszedł Benito Mussolini, który marzył o odbudowie imperium. Jego naturalnym celem stała się Etiopia – chciał zmazać hańbę porażki pod Aduą. W 1935 roku Włochy, po sprowokowanym incydencie granicznym, dokonały brutalnej inwazji na Etiopię.

Gdy w 1940 roku Włochy dołączyły do II wojny światowej po stronie Hitlera, zaatakowały i na krótko zajęły Somaliland Brytyjski. Był to jednak krótkotrwały triumf. Już w 1941 roku Brytyjczycy w ramach kampanii wschodnioafrykańskiej wyzwolili Etiopię i przejęli kontrolę nad wszystkimi włoskimi koloniami w regionie.

Po 1945 roku zaistniała unikalna sytuacja: niemal wszystkie ziemie zamieszkane przez Somalijczyków znalazły się pod kontrolą Wielkiej Brytanii. Brytyjski minister Ernest Bevin zaproponował wówczas plan "Wielkiej Somalii" – zjednoczenia tych ziem pod brytyjskim protektoratem, z obietnicą przyszłej niepodległości.

Plan ten upadł jednak pod naporem nowych supermocarstw. USA wspierały swojego sojusznika, Etiopię, doprowadzając do przekazania jej Ogadenu. ZSRR naciskał na dekolonizację. Ostatecznie ONZ zdecydowała, że była Somalia Włoska stanie się terytorium powierniczym na 10 lat (administrowanym paradoksalnie znów przez Włochów), a Somaliland pozostanie brytyjskim protektoratem.

Oba regiony miały być przygotowywane do niepodległości oddzielnie. Skutkiem były dwa różne systemy prawne, dwa języki urzędowe (włoski i angielski) i niemal całkowity brak infrastruktury łączącej obie części.

Narodziny Republiki

Mimo tych trudności, proces dekolonizacyjny nabrał tempa. W obu regionach odbyły się wybory. Wyłonieni przedstawiciele zagłosowali za zjednoczeniem i natychmiastową niepodległością.

1 lipca 1960 roku Somaliland Brytyjski (który ogłosił niepodległość 5 dni wcześniej) i Somalia Włoska połączyły się, tworząc Republikę Somalii.

Narodziło się nowe państwo, pełne nadziei, ale też obarczone głębokimi podziałami kolonialnymi, administracyjnym chaosem i nierozwiązanym problemem granic klanowych. To właśnie ta młoda republika, po dekadzie demokracji (1960-1969) i dwóch dekadach autorytaryzmu (1969-1991), miała się rozpaść w ogniu wojny domowej, od której próbuje się podnieść do dziś.

#ciekawehistorie #nieai tylko #grafika #afryka #Somalia