Roman8814

Witam czytelników i rozpoczynam kolejny post o tradycyjnym Stoicyzmie. Dzisiaj postaram się opisać podział na rzeczy zależne i niezależne. Oczywiście nie mogę wziąć pod uwagę wszystkich niuansów, ale można dokonać pobieżnego opisu.

Z wszystkich rzeczy jedne są od nas zależne, drugie zaś niezależne. Zależne są od nas: sądy, popędy, pragnienia, odrazy i jednym słowem — to wszystko, co jest naszym dziełem. Niezależne natomiast są od nas: ciało, mienie, sława, godności i jednym słowem — to wszystko, co nie jest naszym dziełem.

Encheiridion

Często ten fragment dostarcza wielu nieporozumień. Popularną ideą jest też tak zwana dychotomia kontroli, która mówi o tym, że należy się skupiać na tym co kontrolujemy a unikać tego co nie kontrolujemy. Zazwyczaj ludzie dzielą rzeczy w taki sposób: "Kontroluje moje wydatki, najbliższe znajomości, to jak dobrze zagram na meczu piłki nożnej". Jeśli spojrzymy na cytat to można dojść do wniosku, że raczej nie o to chodzi Epiktetowi bo widać, że uważa ciało jako coś niezależnego od nas.

Epiktet często używa słowa "prohairesis" które zazwyczaj jest w Polskich tłumaczeniach tłumaczone jako wolna wola/wola. Prohairesis to ludzka zdolność do racjonalnej oceny i podejmowania wyborów. W tym sensie Epiktet gdy prosi nas o skupieniu się na rzeczach zależnych od naszej woli mówi o tej konkretnej zdolności a wszystko inne traktuje jako coś niezależnego.

Wygląda to nieintuicyjnie bo przecież każdy zauważy, że przecież jakiś wpływ na swoje mienie, przyjaźnie, zdrowie, ciało posiadamy. Pogląd Stoików wynika z tego że postrzegają sprawę absolutnie. Albo coś zależy od ciebie albo nie. Nie ma tutaj nic pomiędzy. Spójrzmy przykładowo na nasze ciało. Zawsze ktoś może przy użyciu siły fizycznej ograniczyć nasze ruchy lub uszkodzić ciało. Dlatego ciało nie jest czymś co nie podlega ograniczeniom. Nasza wola i przekonania, które zależą od nas mają wpływ na ciało bo to od nich zależy czy w ogóle chcesz poruszyć ciałem, ale ziszczenie się tej intecji jest już jest niezależne.

Inaczej jest według Stoików z prohairezą. Czy ktoś może cię zmusić do wiary w coś? Gdybyś wyszedł na zewnątrz i zobaczył błękitne niebo, czy ktokolwiek byłby w stanie zmusić cię do wiary, że ma ono inny kolor? Czy cała armia byłaby w stanie wmówić ci, że 1+1=3? Nie, ponieważ idee i przekonania są czymś, na co masz wpływ i nie podlegają zewnętrznym przeszkodom.

To stwierdzenie o tym że prohairesis nie podlega zewnętrznym przeszkodom jest kluczowe. Bo zasadniczo Stoicy nie postrzegają wolności w tym kontekście jako możliwości dowolnego kierowania swoją prohairesis. Nawet jak bardzo chcesz nie możesz uznać fałszu za prawdę. Dlatego wolność i odpowiedzialność według Stoików niekoniecznie polega na tym że możemy podejmować dowolne wybory, ale na tym, że możemy doskonalić osądy i przekonania. Poprzez refleksję możemy zmierzać w kierunku mądrości i poprawy.

Jest jeszcze jedno nieporozumienie. W cytacie wyżej widać słowa mówiące o kontroli pragnień, popędów, odraz itd. Tutaj znowu to brzmi nieintuicyjnie. Przecież można powiedzieć, że nie mogę na pstryknięcie palca czegoś odechcieć sobie.

Można w ten uproszczony sposób zinterpretować ten cytat i uznać że Stoicy tak myślą, ale sprawa inaczej się ma jak spojrzymy na szerszy kontekst. Według Stoików przekonania jednostki decydują o tym do czego dąży a czego unika. Jeśli jednostka podejmuje decyzję aby do czegoś dążyć to uznaje, że jest to dobre, a jeśli chce czegoś unikać uznaje to za zło. Dlatego przekonania składają się na charakter jednostki, na jej wewnętrzny stan dyspozycyjny.

Jeśli połączymy to z ideą na temat prohairesis jesteśmy w stanie już zrozumieć dlaczego Epiktet mówi o tym że możemy wpływać na nasze dążenia, pragnienia emocje. Poprzez autorefleksję, rozwój naszej mądrości wpływamy na te wszelkie rzeczy. Sądy, popędy, pragnienia, odrazy to wynik działania naszej prohairesis.

#tradycyjnystoicyzm #stoicyzm

Witam dzisiaj chciałbym rozpocząć pewien cykl postów skupiony na tradycyjnym filozoficznym Stoicyzmie. Celem jest danie kontekstu do tego jak wyglądają popularne przedstawienia Stoicyzmu które skupiają się na samopomocy. Postaram się w ramach swoich możliwości opisać mniej więcej podstawowe doktryny Stoickiej etyki. Jeśli kogoś to zainteresuje to może wrzucić komentarz z propozycją jakiegoś tematu.

Najpierw aby w ogóle zacząć mówić o Stoicyzmie trzeba poznać kontekst. Stoicyzm należy do rodziny filozofii, których głównym celem jest znalezienie najlepszego sposobu na życie i odkrycie sposobów na rozwój jako istoty ludzkiej . Stoicyzm jest jedną z kilku tego typu filozofii, które rozwinęły się w okresie hellenistycznym w regionie Morza Śródziemnego. Wszelkie te filozofie starały się odpowiedzieć na to jak osiągnąć eudajmonię(można ten termin tłumaczyć jako spełnione lub dobrze przeżyte życie).

Według Stoików ludzie z natury są w pewien sposób racjonalni. Każdy według Stoików dąży do dobra, do tego co uznaje za korzystne dla siebie i do prawdy. Dlatego Stoicy stwierdzają, że cnota(arete) jest jedynym dobrem. Człowiek musi dobrze wypełniać swoją funkcję, a używanie rozumu jest jego specyficzną funkcją. Cnota to po prostu pewna doskonałość w tym względzie. Dlatego przykładowo można też powiedzieć, że cnotą noża jest jego ostrość bo taka jest jego funkcja.

Według Stoików cnota jest jedynym dobrem bo stanowi wiedzę o tym jak dobrze żyć. Nie jest to forma wiedzy polegająca na tym że przykładowo przeczytaliśmy w książce że coś jest takie i takie, ale jest to forma wiedzy która tworzy trwały stan dyspozycyjny.

Przykładowo możemy wiedzieć, że nie należy się bać czegoś, ale i tak pojawiają się w nas wyobrażenia, które mówią nam że coś stanowi zagrożenie i wywołuje to w nas strach. Osoba która naprawdę sobie przyswoiła wiedzę dotyczącą tej danej sytuacji nie będzie miała tego typu wyobrażenia i jej reakcja emocjonalna będzie zgodna z rozumem.

Cnotliwy mędrzec ma zawsze poprawne osądy dotyczące sytuacji i potrafi zauważać jakie działania są odpowiednie. Jest to ideał postawiony przez Stoików, ale oczywiście jest to raczej tylko ideał i nie jest realny do spełnienia.

Celem Stoików jest uzyskiwanie coraz lepszego zrozumienia realiów świata i coraz lepsze posługiwanie się pojęciami moralnymi takimi jak dobro i zło, aby móc poprawić swoje osądy a później je ćwiczyć żeby sobie je utrwalić.

Kolejnym powodem dlaczego Stoicy uważają cnotę za jedyne dobro jest podział na rzeczy zależne i niezależne od naszej woli. Zasadniczo uznają że to co jest jedynie zależne od naszej woli to nasza zdolność do racjonalnego badania wrażeń(prohairesis). Autorefleksja, badanie własnych poglądów i przekonań to są rzeczy od nas zależne i jak to mówił Epiktet nikt nie może zmusić nas do przyjęcia fałszu za prawdę.

Inaczej się sprawa ma gdy patrzymy na wszelkie inne rzeczy. Bogactwo, znajomości, zdrowie, życie te wszystkie powszechnie cenione rzeczy i uznawane za dobra według Stoików nie powinny być przecenianie. Stoicy zauważają, że naturalne jest dążenie do tych rzeczy i nie ma nic złego w tym że ktoś chce dbać o swój stan finansów czy znajomości, ale te rzeczy nie spełniają definicji "dobra" według Stoików.

Dobro musi być czymś co jest zawsze godne wyboru i nie można mieć tego w nadmiarze. Tylko cnota spełnia tą definicję. Nie można mieć za dużo mądrości, odwagi, sprawiedliwości, umiarkowania i zawsze są to rzeczy godne wyboru.

Dodatkowo wszelkie rzeczy zewnętrzne względem naszego charakteru są od nas niezależne. Tylko wyłącznie od opatrzności zależy to czy zostaniemy obdarzeni zdrowiem bogactwem władzą itd. i może zostać to odebrane z dnia na dzień.

To co powoduje, że wszelkie rzeczy zewnętrzne są dobrze używane to cnota jednostki, która nimi operuje. Dlatego nie chwalimy gitary za dobrą grę, ale gitarzystę, który potrafi ją w odpowiedni sposób użyć.

#tradycyjnystoicyzm #stoicyzm