Stary Ceannt i jego towarzysze walczyli jak lwy,

w South Dublin Union siali śmierć i zniszczenie,

Nacierający Brytyjczycy doskonale widzieli,

Zwłoki w mundurach khaki, ku chwale Irlandii*!

Wściekły, zagraniczny kapitan powtarzał,

"Dajcie mi godzinę i wykurzę ich stamtąd"

Kula z Mausera trafiła w jego szczękę

I zmarł od zatrucia ołowiem, ku chwale Irlandii*!

No dobra, to czas na opowieść o prawdopodobnie największym złodupcu w XX wiecznej historii Irlandii - Cathalu Brugha (jeżeli nie czytaliście tego wpisu to warto nadrobić - nie chcę dublować informacji). Urodzony w 1874 jako Charles William St John Burgess. W ruch republikański zaangażował się stosunkowo szybko i przeszedł dość standardową drogę od Ligi Gaelickiej, przez Irlandzkie Bractwo Republikańskie, a kończąc na paramilitarnych oddziałach Irlandzkich Ochotników.

Pierwszą, poważną akcją Cathala było zorganizowanie przemytu blisko półtora tysiąca karabinów Mausera. Broń przypłynęła prywatnym jachtem i przybiła do nabrzeża w Howth. Kąpany w gorącej wodzie Cathal zarządził rozładunek za dnia, co szybko sprowadziło gapiów na nadbrzeże. Do akcji wkroczyły oddziały policyjne Royal Irish Constabulary (RIC). Uzbrojeni w pałki funkcjonariusze byli wyjątkowo niechętni do starcia z grupą dwudziestu Irlandzkich Ochotników z bronią palną. Część z nich, po cichu, wspierało ruch niepodległościowy. Doszło do zamieszek, jednak Cathalowi udało się przeszmuglować całą broń.

W Powstaniu Wielkanocnym był zastępcą dowódcy 4 Batalionu Irlandzkich Ochotników, który w Wielkanocny Poniedziałek zajął teren South Dublin Union (nieistniejący dzisiaj zakład dla biednych, cierpiących na zaburzenia psychiczne i potrzebujących - ideą była aktywizacja przez pracę, więc miejsce miało charakter w połowie przytułku, w połowie warsztatu). Dowódcą batalionu był Éamon Ceannt. Zakład nie był w żaden sposób broniony przez Brytyjczyków, dlatego jego zajęcie nie nastręczało specjalnych problemów - poza pensjonariuszami i pracownikami, którzy na widok broni wpadli w panikę.

Informacje rozniosły się dosyć szybko, a do akcji ruszyły brytyjskie oddziały z koszar Richmond. Żołnierze, w większości irlandzkiego pochodzenia, myśleli że będą wykonywać zadania policyjne i w zwartej formacji ruszyli w kierunku South Dublin Union.

To nie byli weterani, a niedoświadczeni ochotnicy,

Grający słodką, mauserowską muzykę, ku chwale Irlandii!*

Brytyjczycy nie spodziewając się takiego oporu, zaczęli się przegrupowywać. Po chwili zaatakowali znowu, w ciasnych pomieszczeniach i alejkach zakładu dochodziło do walki na bliski dystans, zdarzały się również starcia na bagnety. Irlandzcy Ochotnicy wycofali się do budynku w którym mieszkały pielęgniarki - tzw. "Nurse Home".

Przez następne dwa dni nie działo się zbyt wiele - Armia Brytyjska skupiła się na oczyszczaniu reszty miasta. Irlandzcy Ochotnicy wykorzystali ten czas na ufortyfikowanie zajmowanego domu.

Decydujące natarcie zaczyna się w czwartek rano. Siły brytyjskie przy użyciu materiałów wybuchowych wysadzają jedną ze ścian "Nurse Home". W środku jednak nadziewają się na barykadę obsadzoną przez gotowych do walki powstańców. Zaczyna się walka na krótkim dystansie z użyciem broni krótkiej i granatów. Wtedy też Cathal Brugha zostaje kilkukrotnie postrzelony. Decyduje się osłaniać odwrót kolegów, przekonany że jego rany są śmiertelne. Trzymając w dłoniach rewolwer i śpiewając "God save Ireland" strzela do nacierających. Éamonn Ceant słysząc wciąż trwające walki zarządza kontratak. Irlandzcy Ochotnicy wypierają siły brytyjskie z "Nurse Home". Na miejscu znajdują wciąż żywego i walczącego Cathala. Odprowadzony na tyły budynku jest opatrywany przez pielęgniarki. Naliczają one ponad 25 ran postrzałowych. Ich usuwanie (wraz z wyjmowaniem kawałków materiału z munduru) trwa kilka godzin i jest przeprowadzane "na żywca". To jego koniec walki w powstaniu. Budynek SDU nie został zdobyty przez Armię Brytyjską, Powstańcy poddają się na wieść o upadku Głównego Urzędu Pocztowego. Walka Cathala została uwieczniona w piosence "Foggy Dew" księdza Cannona O'Neila.

Anglicy wygonili nasze Dzikie Gęsi**, choć małe narody mogą być wolne,

Ich samotne groby znaczą zatokę Suwła i Morze Północne, 

Och, gdyby umarli za Pearce'a, albo walczyli z Cathalem Brugha,

Spoczywają tam, gdzie śpią Fenianie***, w mglistej rosie

Przez najbliższy rok Cathal dochodzi do siebie. Zakłada mały zakład produkujący świeczki (który będzie prowadził równolegle z karierą polityczno-wojskową). Wstępuje do (nie)sławnej partii politycznej Sinn Féin. W powszechnych wyborach roku 1918 zostaje wybrany jako poseł reprezentujący Irlandię w Izbie Gmin. Jego udział w politycznym życiu Londynu kończy się jednak szybko - w styczniu 1919 posłowie Sinn Féin zakładają w Dublinie Dáil Éireann, rewolucyjny parlament Irlandii. Cathal zostaje nieoficjalnym prezydentem Republiki Irlandii na trzy miesiące. Na tym stanowisku zastąpi go wkrótce Eamon de Valera. Nasz bohater wraca do walki - zostaje głównym dowódcą zbrojnego ramienia Dáil Éireann - Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Wtedy popada też konflikt z drugim, bardziej znanym liderem IRA - Michaelem Collinsem.

Wojna o niepodległość Irlandii kończy traktat z 6.12.19121 - na jego mocy powstaje Wolne Państwo Irlandzkie z którego wycofują się wojska korony brytyjskiej. Ciężko mówić tutaj jednak o pełnej niepodległości, gdyż Irlandia zostaje brytyjskim dominium, którego głową jest monarcha brytyjski, a posłowie Dáil Éireann składają mu przysięgę wierności. Nie wszystkim Irlandczykom się to podoba - wśród dawnych towarzyszy broni dochodzi do podziału na zwolenników i przeciwników traktatu. Cathal Brugha staje po drugiej stronie.

Różnic nie da się zażegnać pokojowymi metodami. 26.06.1922 wybucha Irlandzka Wojna Domowa. Cathal Brugha jest odpowiedzialny za obronę centralnej ulicy O'Connell Street. Siły Wolnego Państwa Irlandzkiego powoli zajmują budynek po budynku. Większość przeciwników traktatu stara wycofać się z pułapki jakim stały się płonące domy. Cathal pozostaje na posterunku z garstką wiernych mu żołnierzy. 5.07 rozkazuje swoim ludziom kapitulacje. Sam jednak nie chcę się poddać. Wymachując swoim ukochanym rewolwerem, którym bronił się w 1916 roku, podchodzi do pozycji żołnierzy Wolnego Państwa Irlandzkiego na Thomas Lane. Pada strzał, który trafia Cathala w nogę. I w tym momencie kończy się jego szczęście. Pocisk przebija tętnicę, a Cathal Brugha wykrwawia się w kilka minut. Przeciwnikom traktatu nie udaje się osiągnąć swojego celu i wojna domowa kończy się po dziesięciu miesiącach. Irlandia wybije się na pełną niepodległość już w piętnaście lat później. Ale to temat na inną opowieść.

Lista ilustracji:

1. Cathal Brugha
   

2. Pamiątkowa tablica w miejscu śmierci
   

3. "Nurse Home", część South Dublin Union
   

4. Eamonn Ceannt
   

*Éirinn go Brách literalnie oznacza "Irlandia na zawsze". Zawołanie pochodzi od Zjednoczonych Irlandczyków, o których pisałem w ostatnim wpisie. Wersy pochodzą z tradycyjnej "irish rebel song" "Erin go Bragh"

**Dzikimi Gęsiami nazywano XVIII-XIX wiecznych żołnierzy Irlandzkich służących w armiach różnych krajów, głównie tych mających konflikt z Wielką Brytanią.

*** Fenianami nazywano zwolenników niepodległości Irlandii, początkowo mieszkających w USA (fun fact - Fenianie najechali pod koniec XIX wieku na Kanadę). W końcu, w ten sposób nazywano wszystkich zwolenników Irlandzkiego Republikanizmu.

Jak zwykle przypominam, że moje tłumaczenia powstają w myśl zasady, że są tłumaczenia albo wierne, albo piękne. Moje łączą wady obu rozwiązań xD.

#historia #pierogkulturalny #ciekawostkihistoryczne #irlandia #historycznewiersze