Cudny jest każdy z tych fioletowo-liliowych kwiatów, jednak największe wrażenie robią, kiedy występują gromadnie. Z łąk pełnych krokusów słyną głównie Tatry, polana Chochołowska i Kalatówki. Nie brakuje ich jednak także na beskidzkich polanach: w Beskidzie Żywieckim (Babia Góra, Pilsko, Wielka Racza), Małym (Leskowiec), Makowskim (Polana Sucha), Wyspowym (Łopień, Polana Przysłopek) i Gorcach. Są subendemitem Karpat zachodnich. W mniejszych skupiskach znajdziemy je nawet w Sudetach, Kotlinie Sandomierskiej czy w okolicach Krakowa.
Szafran spiski (bo taka jest oficjalna nazwa popularnego krokusa) należy do rodziny kosaćcowatych i jest geofitem. Pąki kwiatowe krokusów wykształcają się już na jesieni, a kwiat wyrasta bezpośrednio z podziemnej bulwy. Dopiero później pojawiają się wąskie liście. Kwitnie na wiosnę, między marcem a majem, w zależności od wysokości i ilości śniegu. Krokus, choć z wyglądu delikatny, jest bardzo wytrzymały, odporny na niską temperaturę i nawracającą pokrywę śnieżną. Gdy już rozwinięte, niezapylone jeszcze kwiaty zaskoczy deszcz lub śnieg, płatki zamykają się ochronnie. Te zapylone zaś więdną, aby mogły rozwinąć się nasiona w podziemnej zalążni. Następnie roślina wabi mrówki, które rozsiewają jej nasiona po polanie.
Kwiaty szafranu spiskiego posiadają sześć płatków i obłędny fioletowo-liliowy kolor, choć spotkać można także okazy o białych płatkach. Wewnątrz znajduje się pomarańczowy słupek kwiatowy o trzech znamionach. To właśnie z nich powstaje jedna z najdroższych przypraw świata – szafran (choć z innej uprawnej odmiany szafranu). W Polsce dobrze koloryzujące znamiona słupka krokusa wykorzystywano jako barwnik do ubrań czy też potraw, bab wielkanocnych, mazurków czy zup. Jego właściwości docenione zostały również w medycynie ludowej, gdzie wykorzystuje się go jako środek uspokajający, rozkurczowy i dodatek do środków mających pobudzać apetyt.
Wśród polskich górali karpackich krokusy zyskały sobie także inne przydomki: kieluchy, tulipanki i fijałki.
Krokusy preferują żyzne łąki i ziemię bogatą w azot. Są więc ściśle związane z gospodarką pasterską. Owce nawożą glebę, spulchniają ją, a potem naturalnie koszą. Łąki, na których masowo zakwitają krokusy, służą lub służyły jako polany wypasowe. I to właśnie w związku z zanikiem pasterstwa, a tym samym brakiem odpowiedniego nawozu i sukcesją wtórną lasu szafran spiski jest obecnie pod ochroną gatunkową.
#necrobook #szafran #krokusy #roslinki
