Już sama nazwa odstrasza! Wilczełyko… Określenie „wilcze, wilczy” od dawna używane było do nazywania roślin trujących (np. pokrzyk wilcza jagoda), a łyko kojarzy się z czymś twardym, żylastym, trudnym do pogryzienia…
Łacińska nazwa wawrzynka wilczełyko brzmi dużo lepiej – Daphne mezereum. Daphne to starogrecka nazwa lauru szlachetnego (Laurus nobilis), w którego została przemieniona mitologiczna nimfa Dafne. Nazwa ta została przeniesiona na nasz wawrzynek przez Linneusza z powodu podobieństwa liści obu gatunków. Epitet gatunkowy mezereum pochodzi prawdopodobnie od arabskiego mazerium lub perskiego mazerlyn i nawiązuje do trujących właściwości rośliny.
Dawne polskie nazwy wawrzynka wilczełyko to m.in.: dafna, dafnina, wawrzyn, wawrzynek, wilczypieprz, wilczeołyko, diabelski krzak, wężowe drzewo czy krzak nędzy.
Wawrzynek wilczełyko to krzew o luźnym pokroju dorastający do 1,5-2 m wysokości. Ma wyprostowane, sztywne, grube pędy, za młodu okryte kutnerem, starsze – już nagie. Jego pąki są zróżnicowane na wegetatywne (mniejsze, z których wyrastają liście) oraz generatywne (z nich wyrosną kwiaty). Kwiaty pojawiają się na długo przed rozwojem liści, czasem nawet już w lutym. Ciekawe jest to, że kwiaty są pozbawione płatków korony, a różowe elementy wabiące to w rzeczywistości barwne działki kielicha i dno kwiatowe! Kwiaty są nektarodajne (zapylane m.in. przez błonkówki, motyle, muchówki, chrząszcze) i wydzielają odurzający zapach podobny do zapachu hiacyntów.
Owoce (pestkowce) są czerwone, jednonasienne, umieszczone poniżej liści, są pokarmem m.in. bażanta, dzwońca, kopciuszka, kosa, kwiczoła, rudzika i śpiewaka, dojrzewają w czerwcu i w lipcu.
Liście wawrzynka dorastają do 8 cm długości, są lancetowate, całobrzegie i skupione w górnej części pędu. Po roztarciu wydzielają nieprzyjemny zapach.
Zasięg występowania wawrzynka wilczełyko obejmuje całą Europę, Azję Mniejszą, Kaukaz i zachodnią Syberię. W Polsce spotykany jest często w południowej, wschodniej i północnowschodniej Polsce oraz na rozproszonych stanowiskach na całym obszarze, w górach po piętro subalpejskie. Rośnie w cienistych lasach liściastych i mieszanych, na żyznych, próchniczych glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym.
Cała roślina jest silnie trująca. Zawiera wiele metabolitów wtórnych takich jak diterpenoidy, kumaryny, saponiny, garbniki, olejki eteryczne. Szczególnie bogate w trujące substancje są owoce – 10-12 owoców dla dorosłego człowieka oraz 1-3 owoce dla dziecka mogą okazać się śmiertelne. Kora i liście również są trujące, już sam kontakt z rośliną może powodować podrażnienia skóry i błon śluzowych. Maść z kory miała drażniące działanie na skórę, którą pokrywały brzydkie owrzodzenia. Było to przydatne dla ewentualnych rekrutów, którzy chcieli wymigać się przed wojskiem, a także dla żebraków, którzy mogli dzięki temu wzbudzać większą litość.
Ludowe przekazy zaliczają wawrzynka wilczełyko do roślin magicznych. Odwar z korzenia wilczegołyka i jarzębiny wylany na drogę miał moc rozkochania mężczyzn, a zamiatanie izby wawrzynkową miotłą w dzień świętego Szczepana miało gwarantować brak robactwa w domostwie.
Obecnie wawrzynek jest znanym i cenionym krzewem ozdobnym. Występuje w formie białej (Daphne mezereum f. alba) i odmianie o ciemniejszych kwiatach (Daphne mezereum 'Rubra’). Można rozmnożyć go z nasion lub sadzonek półzdrewniałych pobieranych w lipcu-sierpniu. W ogrodzie trzeba zapewnić mu wapienną glebę, miejsce cieniste, wilgotne (źle znosi suszę). Nie lubi cięcia i przesadzania.
Należy pamiętać, że gatunek ten w Polsce jest objęty częściową ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Wcześniej objęty był ochroną ścisłą. Zagrożeniem dla wawrzynka jest zrywanie go do celów dekoracyjnych, przesadzanie do ogrodów oraz zmniejszanie się powierzchni jego siedlisk – lasów mieszanych i liściastych. W Polsce występują dwa gatunki wawrzynka, oba podlegają ochronie gatunkowej – wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) oraz wawrzynek główkowy (Daphne cneorum).
#necrobook #kwiaty #wawrzynek